HAVA-YAKIT ORANININ AYARLANMASI - KAPALI DEVRE YAKIT SİSTEMİ - KISA DÖNEM YAKIT AYARI VE UZUN DÖNEM YAKIT AYARI
BÖLÜM 1 - BÖLÜM 2
Yakıt ayarı (fuel trim), zaman içerisinde yakıtta meydana gelen değişimin yüzdesel olarak ifadesidir. Motorlarda hava-yakıt karışımı 14,7 havaya 1 yakıt (14,7/1) olacak şekilde, stokiyometrik orana yakın değerlerde ayarlanır ve motor bu şekilde düzgün çalışır. Motor kontrol ünitesi her türlü sürüş şartında (soğut çalıştırma, rölanti, yüksek hız, dur-kalk trafik) hava-yakıt oranını bu değere (stokiyometrik orana) yakın şekilde ayarlamak zorundadır. ECU, bunu motora gönderdiği yakıtı ayarlayarak gerçekleştirir. Hava-yakıt karışımının zenginleşmesi veya fakirleşmesi, oksijen (lambda) sensörü tarafından egzozdaki oksijen oranı ölçülerek bir geri bildirim olarak ECU’ye bildirilir. Motora alınan hava-yakıt karışımının bu şekilde sürekli geri bildirim ile kontrol altında tutulmasına, “kapalı devre yakıt sistemi” denir. Çünkü yakıt sistemindeki her değişimin sonucu, oksijen sensörüyle kontrol edilir ve oksijen sensörünün geri besleme yaptığı bilgiyle yeniden düzenlenir, sistem kapalı bir döngü şeklinde çalışır. Bu bakımdan oksijen sensörü, motor kontrol ünitesinin gözcüsü gibi çalışıp, ona haber verir. Eski karbüratörlü yakıt sistemi “açık yakıt devre sistemi“dir, hava-yakıt karışımı karbüratörde oluşturulup yanma odasına gönderilir, yakılır ve egzozdan atılır. Egzozda oksijen sensörü ve sistemi yöneten bir beyin (ECU) yoktur, bu sebeple yakılan hava-yakıt karışımı zengin mi? Fakir mi? Bilinemez. Geri besleme yoktur.
Bu konunun daha iyi anlaşılması için önce mutlaka şu yazı okunmalıdır: (Bkz: Hava-Yakıt Oranı, Stokiyometrik Oran, Zengin Karışım, Fakir Karışım)
Sistem= girdi + kontrol + çıktı elemanlarından oluşur.
Açık çevrimde: çıktı (egzoz gazındaki oksijen), kontrol elemanını (ECU ve enjektörleri) etkilemez. Geri besleme yoktur. Çıktı (egzoz gazının yapısı) değişmez. Örnek: Karbüratörlü yakıt sistemi.
Kapalı Çevrimde: Çıktı (egzoz gazındaki oksijen), kontrol elemanını (ECU’yü) etkiler. Geri besleme vardır, geri beslemeyi Oksijen sensörü yapar. Çıktı (egzoz gazının yapısı) değişir. Örnek: Elektronik kontrol ünitesi kumandasındaki enjeksiyonlu yakıt sistemi.
Oksijen sensörü, motor kontrol ünitesine (ECU) egzoz gazında çok fazla oksijen olduğu bilgisini gönderirse, bunun anlamı hava-yakıt karışımının fakir olduğudur, bu durumda enjektörlerden püskürtülen yakıt miktarı arttırılarak (püskürtme süresi uzatılarak), hava-yakıt karışımı zenginleştirilir. Böylece karışımın fakirliği azaltılmış olur.
Oksijen sensörü, motor kontrol ünitesine (ECU) egzoz gazında çok az oksijen olduğu bilgisini gönderirse, bunun anlamı hava-yakıt karışımının zengin olduğudur, bu durumda enjektörlerden püskürtülen yakıt miktarı azaltılarak (püskürtme süresi kısaltılarak), hava-yakıt karışımı fakirleştirilir. Böylece karışımın zenginliği azaltılmış olur.
Yakıt miktarının bu şekilde azaltılıp arttırılmasına, YAKIT AYARI (FUEL TRIM) denir. Yakıt ayarı; Kısa dönem yakıt ayarı ve uzun dönem yakıt ayarı olarak ikiye ayrılır.
KISA DÖNEM YAKIT AYARI (Short Term Fuel Trim-STFT): Yakıt miktarındaki ani-hızlı değişimlere (saniyede birkaç kez) kısa dönem yakıt ayarı denir.
UZUN DÖNEM YAKIT AYARI (Long Term Fuel Trim-LTFT): Uzun dönem yakıt ayarını, kısa dönem yakıt ayarı belirler. Uzun dönem yakıt ayarı, kısa dönem yakıt ayarının daha uzun süre boyunca alınmış ortalama değeridir. Bu yüzdesel (%) bir değerdir. Negatif uzun dönem yakıt ayarı, yakıtın azaldığını; pozitif uzun dönem yakıt ayarı, yakıtın arttığını gösterir.
NORMAL DURUM
Diyagnostik test cihazında kontrol edildiğinde, normal şartlarda kısa dönem yakıt ayarı(stft), tek haneli bir değerde negatif ve pozitif arasında sürekli dalgalanan bir değer gösterir. Örneğin +%2 ile -%2 gibi (-%5 ile +%5 arasında da olabilir.) Uzun dönem yakıt ayarı (ltft) görüntülemesi ise, sabit (dalgalanmayan-sürekli değişmeyen) bir değerde %0 değerine yakın bir değerde olmalıdır. Bu değer, uzun vadede karışıma eklenen-çıkarılan yakıtın yüzdesel (%) oranını gösterir.
ARIZA DURUMU
Kısa dönem veya uzun dönem yakıt ayarı kontrolünde çift haneli rakamlar okunuyorsa (negatif veya pozitif olabilir), hava-yakıt karışımına anormal şekilde yakıt ilave edildiği veya yakıt eksiltildiği anlamına gelir. Bunun sebebi damlatma yapan enjektörler veya emme manifolduna kaçak giren (hesaplanmadan giren) hava sebebiyle olabilir. Örneğin motora alınan hava miktarı MAF sensörü tarafından ölçülür ve bu hava miktarına uygun olarak enjektörler yakıt püskürtür, yani hava miktarına göre yakıt miktarı ayarlanır. Fakat eğer emme manifoldunda vakum kaçağı varsa, bu durumda motora fazla ve ölçülmeden hava girmiş demektir. Fazladan alınan hava, oksijen sensörü tarafından, egzozda fazla oksijen olması sayesinde belirlenir. Bu durumda motor kontrol ünitesi karışımı zenginleştirmek için, enjektörlerin daha fazla yakıt püskürtmelerini sağlayacaktır. İşte bu düzenleme “Kısa dönem yakıt ayarı” ve “Kapalı Devre Yakıt Sistemi” nin çalışmasına bir örnektir. Ayrıca bu olağan dışı durum, bir arıza olarak yorumlanır ve motor arıza lambası yakılarak, arıza kodu sisteme kaydedilir. Örneğin P0171 – P0172
FAKİR KARIŞIM DURUMU (KISA DÖNEM YAKIT AYARI FAKİR- LEAN SHORT TERM FUEL TRIM)
Motora alınan hava-yakıt karışımı fakir olduğunda (yani çok fazla hava + az yakıt), oksijen sensörü egzoz gazındaki fazla oksijeni algılayarak, motor kontrol ünitesine fakir karışım (düşük voltaj (0,45 volttan daha az)) sinyali gönderir. Motor kontrol ünitesi bu durumu düzeltmek için yakıt enjeksiyon miktarını arttıracaktır. Ta ki oksijen sensörünün gönderdiği geri besleme sinyali artık fakir karışım olmaktan çıkana kadar, yani yanlış olan hava-yakıt karışım oranıdüzelene ve ideal hava-yakıt karışımı elde edilene kadar. Sistem, fakir olan hava-yakıt karışımını zenginleştirmek için, kısa dönem yakıt ayarında, yakıt miktarını arttırmıştır. Bu durumda “kısa dönem yakıt ayarı” göstergesi pozitif (+) çift haneli rakamlara ulaşacaktır (örneğin +%25), çünkü karışımı düzeltmek için çok fazla yakıt ilave edilmektedir. Bu anormal durum uzun süre devam ederse; “uzun dönem yakıt ayarı” göstergesi de, kısa dönem yakıt ayarı değişimine bağlı olarak değişecek ve pozitif (+) değerde artacaktır.
Hava yakıt karışımındaki bu fakir değer çok fazla artarsa veya sürekli devam ederse, sistem bunu arıza olarak yorumlar, motor arıza lambasını yakar ve arıza hafızasına P0171 Sistem Çok Fakir (Blok 1) – P0174 Sistem Çok Fakir (Blok 2) arıza kodunu kaydeder. Tam tersi durumda, motora alınan hava-yakıt karışımı çok zengin olduğundaysa P0172 Sistem Çok Zengin (Blok 1) – P0175 Sistem Çok Zengin (Blok 2) arıza kodları kaydedilir.
ZENGİN KARIŞIM DURUMU (KISA DÖNEM YAKIT AYARI ZENGİN- RICH SHORT TERM FUEL TRIM)
Hava yakıt karışımı zengin olduğundaysa, motor kontrol ünitesi bunu düzeltmek için enjektörlerin yakıt püskürtme miktarını azaltır. Motordaki bu zengin karışımla çalışma durumu belirli bir süre devam ederse veya düzeltilemeyecek kadar fazla olursa, motor kontrol üntesi bunu bir arıza olarak yorumlar, arıza lambasını yakar, arıza kodlarını kaydeder; P0172 Sistem Çok Zengin (Blok 1) – P0175 Sistem Çok Zengin (Blok 2)
(Not 4 silindirli sıra tipi bir motor ise, bu blok 1 ifadesi geçerlidir. 6-8-12 silindirli motorlarda 2 blok vardır, blok 1 ve blok 2, arıza kodu hangisine aitse, arıza bu blokta aranır.)
Kapalı devre yakıt sisteminin çalıştırılıp yönetilmesinde, oksijen (lambda) sensörü çok önemlidir. Oksijen sensörünün doğru çalıştığından emin olmak gerekir. Gerçekte fakir karışımla çalışan motorda, arızalı olan oksijen sensörü “zengin karışım” sinyali gönderiyorsa veya gerçekte zengin karışımla çalışan motorda, arızalı olan oksijen sensörü “fakir karışım” sinyali gönderiyorsa, arızanın teşhisi ve onarım işlemleri tamamen yanlış olacaktır.
Oksijen sensörü tamamen sağlam ve sağlıklı çalışıyordur, doğru sinyaller gönderiyordur. Fakat motorda çeşitli arızalar sebebiyle motordaki hava-yakıt karışımı yanlış ayarlanıyor olabilir. Bu durumda arızanın sebebi oksijen sensörü değildir. Bu arızalı durumu ortaya çıkaran sebeplerin tespit edilip düzeltilmesi gerekir. Örneğin: Maf sensörü, map sensörü, vakum kaçağı, arızalı supaplar, arızalı enjektörler vb…
(Bkz: Tüm Arızalar)
BÖLÜM 1 - BÖLÜM 2
0 Yorumlar