Ruh Hastalıkları ve Belirtileri

RUHSAL BOZUKLUKLAR

Zihinsel hastalıklar ya da ruhsal bozukluklar; ruh, düşünce ve davranışları geniş bir yelpazede etkileyen sağlık koşulları olarak ifade edilir. Bu tür rahatsızlıklara örnek olarak depresyon, anksiyete (kaygı) bozuklukları, şizofreni, yeme bozuklukları ve bağımlılık davranışları verilebilir.

Birçok kişide zaman zaman bu tür ruh sağlığı bozuklukları gelişebilir. Ancak ruh sağlığını etkileyen bu tür kaygı uyandırıcı durumların sürekli olarak devam etmesi, strese neden olması ve günlük faaliyetleri olumsuz etkilemesi, durumu ruhsal bir hastalık düzeyine taşır. 

Akıl hastalıkları kişinin mutsuz olmasına, günlük yaşamında, işinde ve ilişkilerinde sorunlar yaşamasına neden olur. Çoğu zaman ortaya çıkan belirtiler ilaç ve danışmanlık (psikoterapi) kombinasyonu ile tedavi edilebilir.

 

BELİRTİLERİ

Ruhsal hastalıklara ait belirtiler, hastalığın şartlarına ve diğer faktörlere bağlı olarak değişkenlik gösterir. Belirtiler duyguları, düşünceleri ve davranışları olumsuz etkiler.  

Yaygın karşılaşılan belirti örnekler şunlardır:

• Kendini üzgün ya da moral olarak çökmüş hissetme

• Zihinsel karmaşıklık veya konsantrasyon düşüklüğü

• Aşırı korkular ya da endişeler, ya da aşırı düzeyde suçluluk duygusu

• Aşırı düzeylerde yüksek ve alçak duygudurum değişiklikleri

• Sosyal faaliyetlerinden kaçınma

• Önemli derecede yorgunluk, düşük enerjili olma veya uyku sorunları

• Gerçeklikten uzak sanrılar, paranoya veya halüsinasyonlar

• Günlük sorunlar ya da stresle başa çıkamama

• Diğer insanların sorunları ve bulundukları duruma ilişkin ilgisizlik

• Alkol veya ilaç bağımlılığı

• Yeme alışkanlıklarında önemli değişiklikler

• Cinsel dürtüde değişiklikler

• Aşırı öfke, düşmanlık veya şiddet davranışları

• İntihar düşünceleri

 Bazen de ruh sağlığı bozukluğu belirtileri mide, sırt ağrısı, baş ağrısı, ya da diğer açıklanamayan ağrılar şeklinde fiziksel sorunlar olarak kendini göstermektedir. 

Doktora ne zaman görünmelidir?

Yukarıda verilen belirtilerden bir ya da bir kaçına sahip olduğunuzda hastanelerin ilgili birimlerindeki uzmanlara görünmeniz önerilir. Çoğu ruhsal hastalık kendi kendine düzelmediğinden dolayı tedavi edilmediği taktirde zamanla kötüleşir ve ciddi sorunlara neden olabilir.

İntihar etme düşünceleri ile bazı zihinsel hastalıkların belirtileri ortaktır. Eğer kendinize zarar verme veya intihar girişiminde bulunma gibi düşüncelerin geldiğini fark ederseniz, 112 acil servise ulaşınız, bir tanıdığınız ya da arkadaşınıza ulaşınız. İntihar düşüncesi kendiliğinden geçmediği için bir yerlerden destek ve yardım alınması gerekir.

Eğer intihar düşüncesine sahip olan bir yakınınız veya sevdiğiniz biri ise, onunla açık, samimi, cesaretlendirici ve yaşama şevkini arttırıcı bir iletişim kurmaya çalışınız. Elbette ki bu yardımınız profesyonel düzeyde olmayacaktır fakat desteğiniz faydalı olacaktır. Daha sonra uzman bir yerden randevu alarak tıbbi destek de sağlayabilirsiniz. Hatta randevuya birlikte gitmeniz daha faydalı olacaktır. Eğer zaten kendine zarar vermiş ya da ciddi şekilde zarar vermeyi düşünüyorsa bir acil servise ulaştırılması gerekecektir. 

NEDENLERİ

Akıl hastalıklarına genel olarak, çeşitli genetik ve çevresel faktörlerin neden olduğu düşünülmektedir:

• Kalıtsal özellikler: Biyolojik (kan) yakınlarında da bir akıl hastalığı olan kişilerde daha sık görülür. Bazı genler ruhsal hastalık geliştirme riskini artırır ve yaşam koşulları da bu durumu tetikleyebilir.

• Doğumdan önce maruz kalınan çevresel riskler: Virüsler, toksinler, alkol veya uyuşturuculara anne karnında iken maruz kalmak, bazen akıl hastalıkları ile ilişkili olmaktadır.

• Beyin kimyası: Beyindeki biyokimyasal değişikliklerin ruh ve akıl sağlığının diğer yönlerini etkilediği düşünülmektedir. Nörotransmitter denilen doğal beyin kimyasalları bazı ruhsal hastalıklarda rol oynamaktadır. Kimi durumlarda hormonal dengesizlikler de ruh sağlığını etkilemektedir.  

RİSK FAKTÖRLERİ

Bazı faktörler, ruhsal sağlık sorunlarına yakalanma riskini artırmaktadır:

• Akıl hastalığı olan ebeveyn veya kardeş gibi biyolojik kan bağı olan bir akraba 
• Gebelik sırasında annenin virüs, toksinler, ilaçlar veya alkole maruz kalması 
• Ekonomik sorunlar, sevilen birinin ölümü veya boşanma gibi stresli yaşam durumları
• Kanser gibi kronik tıbbi bir durumun varlığı 
• Kafasına şiddetli bir darbe olarak ciddi şekilde yaralanma gibi (travmatik beyin yaralanması) bir olay sonucu oluşan beyin hasarı 
• Askeri mücadele ya da saldırıya uğrama sonucu oluşan travmatik durumlar 
• Yasadışı uyuşturucu kullanımı 
• Çocuk istismarı 
• İlişki içinde olunan arkadaş çevresinin az olması 
• Daha önce geçirilmiş bir ruhsal hastalık gibi durumlar ruhsal hastalık gelişme riskini arttırır.
  

Akıl hastalıkları yaygın görülmektedir. Yetişkinlerin yaklaşık dörtte biri bir yıl içinde herhangi bir ruhsal rahatsızlığa maruz kalmaktadır. Akıl hastalıkları çocukluktan itibaren yetişkinliğe kadar her yaşta başlayabilir.  

KOMPLİKASYONLAR

Akıl hastalıkları sakatlıkların önde gelen nedenlerinden biridir. Tedavi edilmeyen ruhsal hastalık ciddi duygusal, davranışsal ve fiziksel sağlık sorunlarına neden olabilir. Yasal ve maddi sorunlara neden olabilir. Akıl hastalığı ile ilişkili komplikasyonlar şunlardır:

• Mutsuzluk ve yaşama sevincinde azalma 
• Bağışıklık sisteminin zayıflaması sonucu vücudun enfeksiyonlara karşı mücadele etmede zorlanması 
• Aile içi çatışmalar 
• İlişki sorunları 
• Sosyal izolasyon 
• Sigara içme, alkol tüketimi ve diğer uyuşturucu problemleri 
• İşten çıkarılma, okulda veya işte ruhsal bozukluğa bağlı gelişen diğer sorunlar 
• Yoksulluk ve evsizlik 
• İntihar veya cinayet dahil olmak üzere başkalarına ve kendine zarar verme 
• Motorlu araç kazalarında riski artışı 
• Kalp hastalıkları ve diğer tıbbi durumlar

TESTLER VE TEŞHİS

Bir tanı konması ve ortaya çıkan komplikasyonların belirlenmesi için bazı prosedürler uygulanacaktır:

• Fiziksel muayene: Belirtilere neden olan fiziksel etkenleri ekarte etmek için öncelikle bir muayene yapılacaktır. 
• Laboratuvar testleri: Tiroid fonksiyon testleri ya da alkol ve uyuşturucu için tarama testleri istenebilir.
   
• Psikolojik değerlendirme: bunun için doktor ya da ilgili uzman kişi hastalık belirtileri, düşünceleriniz, duygu ve davranış şekliniz hakkında konuşacaktır. Bazen bu sorulara cevap almak için soru formları da kullanılmaktadır.
  

Bazen hangi ruhsal hastalığın belirtilere neden olduğunun tespit edilmesi zor olmaktadır. Ancak zaman alması ve çaba gerektirmesine rağmen doğru bir teşhis konması uygun bir tedavi için de anahtar kilit rolünü oynamaktadır.

Her akıl hastalığı için belirleyici belirtileri içeren kılavuz tedavi kitapları bulunmaktadır. Bu kitaplar ruhsal durumun teşhisinde kullanılmakta hem de sigorta şirketleri tarafından da kullanılmaktadır.

Ruhsal hastalıkların sınıflandırılması

• Nörogelişimsel bozukluklar: Bu sorunlar genellikle bebeklik, çocukluk ya da gençlik yıllarından başlayan ve geniş bir yelpazeyi kapsayan sorunlardır. Örnek olarak otizm spektrum bozukluğu, dikkat eksikliği / hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ve öğrenme bozuklukları sayılabilir. 
• Şizofreni spektrumu ve diğer psikotik bozukluklar: Psikotik bozukluklar sanrılar, paranoya ve halüsinasyonlar gibi gerçeklikten koparan sorunlara yol açmaktadır. Diğer bozukluklar da sanrı, halisünasyonlar ve paranoya ile bağlantılı şekilde ortaya çıkmasına rağmen en önemli örnekleri şizofrenidir. 
• Bipolar ve ilgili bozukluklar: bu guruptaki bozukluklar depresyon, aşırı aktivite, enerji ve heyecan dönemleri gibi mani alternatif atak bozukluklarını içerir. 
• Depresif bozukluklar: Bu sınıftaki bozukluklar üzüntü ve mutluluk seviyesi gibi duygusal hisleri etkiler. Örnekleri arasında major depresif bozukluk ve premenstrüel disforik bozukluk yer almaktadır. 
• Anksiyete bozuklukları: Anksiyete, gelecekteki tehlike ya da umutsuzluk beklentileriyle karakterize bir duygudur. Kendini hasta hissetme eşliğinde gerçekleşir. Bu grupta genelleşmiş anksiyete bozukluğu, panik bozukluk ve fobiler yer alır. 
• Obsesif kompulsif ve ilişkili bozukluklar: Bu bozukluklar uğraşılar, obsesyonlar ve tekrarlayıcı düşünce ve eylemler içerir. Örnekler arasında obsesif-kompulsif bozukluk, biriktirme ve saç çekme bozukluğu (kıl) yer almaktadır.

• Travma ve stres ilişkili bozukluklar: Kişinin bir sorun sırasında veya stresli bir yaşantıdan sonra bu durumlarla başa çıkmada uyum bozuklukları yaşamasını içerir. Örnek olarak travma sonrası stres bozukluğu (PTSD) ve akut stres bozukluğu verilebilir. 
• Dissosiyatif bozukluklar: Dissosiyatif kimlik bozukluğu ve dissosiyatif amnezi gibi öz duyunun kesintiye uğradığı bozukluklardır. 
• Somatik belirti ve ilgili bozukluklar: Bu hastalıklardan birine sahip olan bir kişi hiçbir açık tıbbi bir neden olmaksızın fiziksel belirtiler yaşayabilir. Bu tür sorunlar önemli sıkıntı ve bozukluklar ile ilişkili bulunmuştur. Bu guruptaki bozukluklar arasında somatik bozukluk (önceden hipokondriyazisin olarak bilinirdi) ve yapay bozukluk yer almaktadır. 
• Besleme ve yeme bozuklukları: Bu bozukluklar “anoreksi nevroza” ve aşın yeme bozukluğu gibi yeme ile ilişkili bozukluklar içermektedir. 
• Eliminasyon bozuklukları: Kazara ya da kasıtlı şekilde idrar veya dışkının uygunsuz şekilde yapılması ile ilişkili bozukluklardır. Altını ıslatma (enürezis) buna bir örnektir. 
• Uyku bozuklukları: Uykusuzluk, uyku apnesi ve huzursuz bacak sendromu gibi klinik dikkat gerektirecek kadar şiddetli uyku bozuklukları içermektedir. 
• Cinsel işlev bozuklukları: Erken boşalma, kadın orgazmik bozukluğu gibi cinsel tepki bozukluklarını içerir. 
• Cinsiyet dysphoriası: Bu bozukluk, bir kişinin kendi cinsiyetinden başka bir cinsiyete sahip olma arzusunu içermektedir. 
• Yıkıcı, dürtü-kontrol ve davranış bozuklukları: Kleptomani veya aralıklı patlayıcı bozukluk gibi duygusal ve davranışsal kendini kontrol ile ilişkili sorunların yer aldığı sınıftır. 
• Madde bağımlılığı ve bağımlılık bozuklukları: Bu gurupta alkol, kafein, tütün mamülleri ve ilaç kullanımı ile ilgili sorunlar bulunmaktadır. Ayrıca kumar bozukluğu da bu gurupta yer almaktadır. 
• Kognitif rahatsızlıklar: Nörokognitif bozukluklar kişinin düşünme ve sorgulama yeteneğini olumsuz etkilemektedir. Bu sınıfta deliryumun yanı sıra travmatik beyin hasarı ya da Alzheimer hastalığı gibi durumlar veya hastalıklara bağlı bilişsel bozukluklar vardır. 
• Kişilik bozuklukları: Kişilik bozukluğu duygusal istikrarsızlık ve hayatında ve ilişkilerde sorunlara neden olan sağlıksız davranışların kalıcı şekilde devam etmesini içermektedir. Örnekler arasında borderline kişilik bozukluğu ve antisosyal kişilik bozukluğu yer almaktadır. 
• Paraphilic bozuklukları: Kişisel sıkıntı veya kayıplarına neden olacak ya da başka birine potansiyel olarak zarar vermeye kadar giden cinsel ilgi içermektedir. Cinsel sadizm, röntgenci bozukluğu ve pedofili bozukluklar örnek verilebilir. 
• Diğer ruhsal bozukluklar: Bu sınıftaki ruhsal bozukluklar, yukarıda sayılan bozuklukların her hangi birinin kriterlerini sağlamayan ve diğer sağlık koşullarına bağlı olarak gelişen ruhsal bozukluklar içerir.

TEDAVİ VE İLAÇLAR

Uygulanan tedavi prosedürleri ruhsal hastalığın türüne, şiddetine ve hangi tedavinin en iyi sonuç vereceğine bağlı olarak çeşitlilik göstermektedir. Çoğu zaman tedavi türlerinin bir kombinasyonu yani bir arada kullanılması daha etkili sonuçlar vermektedir.

Eğer hafif şiddetli ve belirtiler iyi kontrol edilmişse sağlık kuruluşlarından herhangi birinin önereceği tedavi yeterli olabilir. Ancak, imkanlar dahilinde daha detaylı bir inceleme için psikiyatrik, tıbbi ve sosyal ihtiyaçlarının ne düzeyde karşılandığına yönelik bir ekip çalışması yaklaşımı daha uygundur. Özellikle şizofreni gibi ağır ruhsal hastalıklar için böyle bir yaklaşım önemlidir.

Bahsedilen tedavi ekibi içinde;

• Birinci kademe sağlık kuruluşları veya aile hekimi,

• Uygulayıcı hemşireler,

• Doktor asistanları

• Ruhsal hastalıkların tanı ve tedavisini belirleyen psikyatri doktoru

• Psikolog ya da danışman olarak psikoterapist,

• Eczacı,

• Sosyal çalışmacı

• Ve aile üyeleri şeklinde olmaktadır.

Yukarıda sayılan kişilerin hepsi tüm sağlık kuruluşlarında bulunmayabilir. Ancak özellikle önemli ruhsal hastalıkların kapsamlı değerlendirilmesinde bu ekip üyelerinin bir arada çalışması önemlidir. 

İlaçlar

Kullanılan psikiyatrik ilaçlar akıl hastalıklarını tedavi etmemekle birlikte hastalığa bağlı olarak ortaya çıkan belirtileri azaltmaya yöneliktir. Bu tür psikiyatrik ilaçlar aynı zamanda psikoterapi gibi tedaviler ile birlikte kullanılarak daha etkili sonuçlar alınmasını sağlar. Hastalar için en uygun olabilecek ilaçlar, hastanın durumuna ve önerilen ilaçlara vücudunun nasıl tepki verdiğine bağlıdır.

Reçeteli olarak en yaygın önerilen psikiyatrik ilaç sınıfları şunlardır:

• Antidepresanlar: Antidepresanlar depresyon, anksiyete ve bazen diğer koşulları tedavi etmek için kullanılır. Bu ilaçlar üzüntü, kaygı, umutsuzluk, enerji eksikliği, zor konsantre olma ve günlük faaliyetlere karşı ilgi eksikliği gibi semptomları iyileştirmeye yardımcı olurlar. Antidepresanlar bazı diğer ruhsal bozukluk ilaçları gibi bağımlılık yapmaz.

• Anti-anksiyete ilaçlar: Anti-anksiyete ilaçları, “genel aneksite bozukluğu” ve “panik bozukluk” gibi anksiyete bozukluklarını tedavi etmek için kullanılır. Bu ilaçlar da aynı zamanda ajitasyon ve uykusuzluğun azaltılmasına yardımcı olur. Uzun vadeli kullanılan anksiyete ilaçları çoğunlukla antidepresanlardan oluşmaktadır. Ayrıca kısa süreli kullanılan, kısa süreli rahatlama sağlayan, hızlı etkili fakat bağımlılık gibi yan etkilere sahip anti-anksiyete ilaçları da vardır.

• Duygudurum dengeleyici ilaçlar: bu guruptaki ilaçlar, yaygın olarak mani ve depresyon atakları içeren bipolar bozuklukları tedavi etmek için kullanılır. Bazen duygudurum dengeleyici ilaçlar depresyon tedavisinde antidepresanlar ile birlikte kullanılır.

• Antipsikotik ilaçlar: Ayrıca, nöroleptikler olarak da adlandırılan antipsikotik ilaçlar, tipik olarak, şizofreni gibi psikotik bozuklukların tedavisi için kullanılmaktadır. Antipsikotik ilaçlar bipolar bozuklukların tedavi edilmesinde veya depresyon tedavisinde antidepresanlar ile birlikte de kullanılabilir.

Psikoterapi

Konuşma terapisi olarak da adlandırılan psikoterapi, ruhsal sağlık konusunda uzman biri ile hastanın durumu ve ilgili diğer konular hakkında konuşmayı içerir. Psikoterapi sırasında hasta ruhsal durumu, duygu, düşünce ve davranışları hakkında bilgi edinir. Terapi ile bilgi edinme ve hastalığı hakkında bir nevi bilinçlenme, hastalıkla başa çıkma ve stres yönetimi gibi beceriler kazanılmasını sağlar.

Psikoterapinin birçok çeşidi bulunmakta ve genel yaklaşımları hastanın zihinsel rahatlamasını sağlamaktır. Psikoterapi genellikle bir kaç ay içinde başarılı şekilde tamamlanabilir, ancak bazı durumlarda, uzun süreli tedavi gerekmektedir. Bire bir, gurup şeklinde ya da aile üyelerinden biri ile birlikte gerçekleştirilebilir.

Beyin uyarım tedavileri

Beyin stimülasyon (uyarım) tedavileri bazen depresyon ve diğer ruh sağlığı bozuklukları için kullanılır. Genellikle ilaçlar ve psikoterapi çalışmalarının etkili sonuçlar vermediği hastalar için düşünülen bir tedavidir. Elektroşok tedavisi, transkranial manyetik stimülasyon, vagus siniri uyarımı ve derin beyin stimülasyonu denilen deneysel tedaviler içerir. Tedavinin bütün faydaları ve riskleri hakkında hastanın bilgilendirilmesi önemlidir.

Hastane ve evde tedavi programları

Bazen ruhsal hastalıklar o kadar şiddetli olmaktadır ki psikiyatri biriminin olduğu bir hastanede yatırılması ve bakımın yapılması gerekir. Çoğunlukla hastanın kendine veya bir başkasına zarar verme riskinin olduğu durumlarda hastanede kalması istenir.

Bulunan yere ve sağlık kurumun sağladığı hizmete bağlı olarak 24 saat yatarak bakım, kısmi bakım, günlük hastaneye yatış veya evde bakım şeklinde olabilmektedir. Başka bir seçenek ise yoğun poliklinik tedavisidir.

Madde bağımlılığı tedavisi

Madde bağımlılığı ruhsal hastalıklarla beraber görülebilir. Genellikle tedaviyi kesintiye uğratır ve akıl hastalığını kötüleştirir. Hasta kendi başına uyuşturucu ya da alkolü bırakamıyorsa tedavi gerekir. 
Madde bağımlılığı tedavisi şunları içermektedir:

• Hastanın durumu hakkında daha fazla bilgi edinmek için psikoterapi,

• Belirtileri hafifletmek için ilaçlar,

• Detoks tedavisi gibi tedavilerde yataklı tedavi,

• Belli bir süre düzenli katılım gerektiren ayakta tedavi programları,

• Alkolikler için destek grupları ve programları,

Hastanın ruhsal rahatsızlık durumu, genel sağlık durumu, hastalığın şiddeti, kişisel tercihleri, ilaçların yan etkileri ve diğer faktörlere bağlı olarak en önerilecek en uygun tedavi ilgili uzman ve hastanın işbirliği ile gerçekleştirilebilir. Bazı durumlarda, ruhsal hastalık aşırı şiddetli olduğu için karar verme süreçlerinde hasta yakını ve doktor karar verirler. 

YAŞAM TARZI VE EV İLAÇLARI

Çoğu zaman ruhsal hastalıkları bir profesyonel sağlık desteği olmadan hastanın kendi başına tedavi etmesi mümkün olmamaktadır. Ancak hastanın tedavi planına ek olarak yapabilecekleri şeyler de vardır:

• Tedavi planını aksatmayın ve terapi seansları atlamayınız. Kendinizi daha iyi hissettiğiniz ilaçların kullanımını da aynı şekilde aksatmayınız. İlaç kullanımına ara verilmesi halinde belirtiler geri gelebilir. Çok ani şekilde ilaç durdurma durumunda da yoksunluk gibi belirtiler ortaya çıkabilir. Bu nedenle ilaçların rahatsız edici yan etkileri veya tedavi ile ilgili diğer sorunlar varsa, değişiklik yapmadan önce doktorunuzla konuşulması önerilir.

• Alkol ve uyuşturucu kullanmaktan kaçının. Alkol ya da yasa dışı uyuşturucu kullanmak ruh hastalıkların iyileşmesini zorlaştırır. Eğer bağımlısı iseniz, bir şekilde bırakmak gerçek bir mücadele gerektirecektir. Bu tür durumlarda hastanın kendi başına bırakması zor olduğu için bir doktora görünmek, tıbbi destek almak ve profesyonel destek sağlayan bir guruba katılmak daha etkili sonuçlar verecektir.

• Aktif kalınız. Egzersiz yapmak depresyon, stres ve anksiyete gibi belirtileri yönetmenize yardımcı olur. Fiziksel aktivite aynı zamanda kilo alınması gibi bazı psikiyatrik ilaçların yan etkilerini giderebilir. Yürüyüş yapma, yüzme, bahçe işleri gibi keyif alarak yapacağınız fiziksel aktiviteler tedavi sürecinde belirgin şekilde fark yaratacaktır.

• Belirtiler şiddetli olduğunda önemli kararlar vermeyin. Ruhsal hastalık belirtilerinin ve şikayetlerinin arttığı zamanlarda sağlıklı düşünme yetisi azaldığından dolayı önemli konularda kararlar vermeyiniz.

• Önceliklerinizi belirleyin. Zaman ve enerjinizi yöneterek ruhsal hastalıkların etkisini azaltabilirsiniz. Sorumluluklarınızın farkında olarak hedeflerinizi makul ölçülerde belirleyiniz. Şikayetleriniz kötüleştiğinde kendinizi fazla yormayınız. Günlük yapılabilecek yararlı işlerin bir listesini yapabilir, hatırlatmalar kurabilir ya da yapışkan notlarla zamanınızı yapılandırıp verimli şekilde organize edebilirsiniz.

• Olumlu tutum geliştirmeyi öğrenin. Olumlu şeylere odaklanarak hayatınızı daha iyi yapabilir ve sağlığınızın düzelmesine katkıda bulunabilirsiniz. Değişikliklere uyum sağlamaya çalışınız. 

ÖNLEME

Ruhsal hastalıkları önlemenin kesin bir yolu yoktur. Ancak, vücudun dayanıklılığını artırmak, stresi kontrol etmek, düşük benlik saygısını artırmak için aşağıdaki adımlar atılabilir:

• Belirtilere dikkat edin ve farkında olun. Semptomları tetikleyebilen durumları doktorunuzdan öğreniniz ve belirtiler ortaya çıktığında ne yapılması gerektiği ile ilgili kendiniz için bir planlama yapınız. Belirtiler konusunda beraber yaşadığınız aile bireylerini de bilgilendiriniz.

• Rutin şekilde tıbbi kontroller yaptırınız. Özellikle kendinizi iyi hissetmediğiniz durumlarda kontrolleri ihmal etmeyiniz. Yeni bir sağlık probleminin ortaya çıkması ve ilaçların yan etkileri ile ilgili düzenleme yapılması gibi nedenlerden dolayı kontrollerin düzenli olarak yapılması önemlidir.

• İhtiyacınız olduğunda yardım isteyiniz. Ruh sağlığı koşulları belirtiler kötüleştiğinde tedavisi zor olmaktadır. Bu nedenle uzun vadeli bakım tedavisi de belirtilerin nüksetmesini önlemeye yardımcı olacaktır.

• Yeterli uyku, sağlıklı beslenme ve düzenli fiziksel aktiviteler ile kendinize iyi bakmanız önemlidir. Uyku, beslenme ve egzersizleri bir düzene oturtup bunu devam ettirmeye çalışınız. Uyku sorunları, diyet ve egzersiz yapma ile ilgili sorunlarda doktorunuza danışınız ve öneriler alınız.